Energie-U op de koffie bij... Eneco

Ik wil alle puzzelstukjes van de warmtetransitie leren kennen

Jeroen Harren studeerde technische bestuurskunde. Daar leerde hij waterstof kennen, wat toen nog vooral over transport ging. Na zijn studie startte hij bij Nuon en kwam via hun traineeprogramma in aanraking met de vele onderdelen van de warmtetransitie: Amsterdamse warmtenetten aan elkaar knopen, Nuons CV-ketelbedrijf Feenstra en het hele centralepark van Limburg tot Velsen. Nuon werd onderdeel van Vattenfall en er volgde een reorganisatie, waarna Jeroen bij de centrale in Utrecht terecht kwam. De Utrechtse Nuon-centrales werden vervolgens verkocht aan Eneco en Jeroen verhuisde mee. Nu werkt Jeroen alweer ruim 2 jaar bij Eneco’s ‘Van gas los’-beweging. “Een leuke club!”

Jeroen werkt dus binnen én buiten. “Dat is een fijne positie. We werken aan de enorme puzzel van de energietransitie in de gebouwde omgeving. Ik ken nu één puzzelstukje goed, de andere puzzelstukjes wil ik ook goed leren kennen.”

Utrechtse stadsverwarming

Eneco is in Utrecht bekend van de stadsverwarming. Die wordt gevoed door de grote elektriciteitscentrales die aan weerszijden van het Amsterdam-Rijnkanaal staan, vlakbij de gele brug. Deze centrales worden op aardgas gestookt. Eneco startte in 2019 met de verduurzaming van de stadsverwarming door een zogenoemde BioWarmte Installatie in bedrijf te nemen. Een grote installatie waarin biomassa wordt verwerkt voor verwarming van de stad (40% van de warmtevraag van de stadsverwarming, die ongeveer 50.000 huizen en 1.500 bedrijven in Utrecht en Nieuwegein bedient). 

“Met de BioWarmte Installatie was Eneco al begonnen voordat de term energietransitie bestond. Het was een project om te leren over biomassa. Vier jaar geleden was het een uitstekend plan waar veel politieke en milieupartijen voorstander van waren. De begripsvorming rondom biomassa is wel lastig, de nuances zijn inmiddels verdwenen uit de discussie. Dat is jammer, want het is nog steeds goed als tijdelijke optie.” 

Kunnen we ons het gebruik van biomassa nog veroorloven? Jeroen: “Wanneer we biomassa op de juiste manier inzetten – door gebruik van Nederlandse reststromen van hout –, is het voorlopig een goede duurzame optie als warmtebron voor een warmtenet. Het ons níet meer veroorloven van biomassa is best heftig.”  

Zijn jullie nog blij met de centrale? “Ja. Voor de stad is het een hele grote stap. Veertig procent van de huidige stadsverwarming kan verwarmd worden zonder aardgas. Er is momenteel op deze schaal geen duurzaam alternatief buiten biomassa.” 

Voel je je onbegrepen? “Nee dat niet per se, want onbegrepen is als je er in een gesprek niet uitkomt. Het zou fijn zijn als de stad ‘dat ding’ gewoon accepteert en wij verder kunnen gaan met verduurzamen. Ik wil me focussen op wat er op dat gebied allemaal nog móet gebeuren.”

Energie-U organiseerde onlangs een webinar over biomassa. Een webinar met als doel om naar elkaars argumenten en overtuigen te luisteren en elkaar beter te begrijpen. Dit webinar staat online.

Verduurzamen door de piekbelasting van het stadswarmtesysteem beter op te vangen

De stadsverwarming is een groot systeem. Met een groot leidingwerk, veel aansluitingen van huizen en gebouwen en grote installaties voor de productie van warmte. “We hebben nu een efficiënt aardgasverbruik want we produceren warmte én elektriciteit in één systeem. Het besturen van pieken in de vraag is lastig: de warmtevraag en de elektriciteitsvraag zijn meestal niet tegelijkertijd hoog of laag. De warmte die je in de nacht produceert omdat je ook elektriciteit produceert, zou je op willen slaan om later te gebruiken. Belangrijk is om warmte zo min mogelijk te verliezen en zo goed mogelijk op te slaan. De juiste timing is voor zowel warmte als elektriciteit dus een belangrijk vraagstuk.”

“Infrastructuur van warmtesystemen heeft een bepaalde capaciteit (dikte buizensysteem), met de huidige infrastructuur kun je met het toevoegen van buffers met een dag/nacht opslag verder, zonder dat je steeds de temperatuur moet verhogen om meer warmte te kunnen leveren aan meer afnemers. De buffers zorgen ervoor dat je warmte kunt leveren op de plekken waar je het nodig hebt.  Waar we naartoe willen, is dat het productiemoment minder afhankelijk wordt van het vraagmoment. Buffers zijn tanks van diverse afmetingen; de omvang hangt af van het vraaggebied eromheen. De tanks zijn groter dan een plug and play systeem, daar moet je voor plaatsing en voor onderhoud wel rekening mee houden. Je moet dus nadenken over de juiste plekken. Daar werken we hard aan, er zijn al plekken gevonden waar die buffers geplaatst kunnen worden.”

“Dag/nacht buffers zijn een wezenlijke opgave voor de stad. Seizoensopslag is de volgende stap. Dit is nodig voor overbrugging van de zomer waarin veel warmte beschikbaar komt, naar de winter waarin we warmte nodig hebben. Dit zit nog aan de innovatiekant. Dag/nacht buffers zijn simpel gesteld een grote bak water, seizoensopslag is iets ingewikkelder. Met dit soort opties werken we dus aan de verduurzaming van het net. Je hebt dan minder bronnen nodig, want je kunt de warmtelevering beter besturen. Met buffers los je buiten de woningen de aankomende mismatch van de bronnen op.” 

Tot zover de technische kant. We willen ook de maatschappelijke kant bespreken. De acceptatie van de stadsverwarming, bijvoorbeeld. Is dat ook een opgave voor Eneco?

Acceptatie van stadsverwarming

Jeroen: “Eneco heeft een goed product. Een kansrijke oplossing voor de transitie. Daar kan veel mee. Juist hier, in een grote stad. Maar het is wel aan de gemeente om de maatschappelijke keuzes voor te bereiden. Dat gebeurt gelukkig ook: in 2021 komt de transitievisie warmte van de gemeente Utrecht. We verwachten dat daarmee perspectief ontstaat op waar welke warmteoplossing het meest kansrijk is in plaats van aardgas. Stadsverwarming hoort daar ook bij.”

De stad heeft dus eigenlijk iets heel moois in handen. We hebben een collectieve vraag nodig en die is er! Met Bron - Vraag - Infrastructuur heb je ‘de drie-eenheid’ voor transformatie.

“Eneco ziet het huidige systeem als mooie basis om stap voor stap duurzame bronnen aan toe te voegen. Utrecht is zo ver misschien nog niet, maar Eneco denkt mee in mogelijke oplossingen die beschikbaar zijn voor de stad en haar wijken. Er lopen verschillende paden om de transitie op gang te brengen. Het huidige systeem transformeert ook.”

Maar wie heeft de regie? Wie stuurt? 

“Transformatie vraagt veel vertrouwen. Eneco heeft de opdracht om de CO₂-emissie terug te brengen. Eneco gaat sneller wat doen om de CO₂-emissie omlaag te brengen dan de horizon van 30 jaar. Bij gebiedsontwikkeling vinden er daarom met de betrokken partijen gesprekken plaats over nieuwe systemen.”

Pionieren

Bovenstaande gaat vooral over “het grote systeem” stadsverwarming. Maar Eneco doet vast ook andere projecten? 

“Jazeker. Zo doen we bijvoorbeeld mee aan de Expeditie Warmte die de gemeente organiseert voor bewonersinitiatieven. Die zijn gekoppeld aan bedrijven die ze zelf konden kiezen. Een groep uit Lunetten koos voor ons. Momenteel onderzoeken we wat de echte wensen van de bewoners zijn. Het begint echt van onderaf. Dit is kleinschalig en de eerste keer. We willen vooral begrijpen hoe in wisselwerking met bewoners een collectief warmtesysteem tot stand kan komen. En wat de bijdrage van Eneco daaraan kan zijn.”

Ook binnen woningen is Eneco aan het piloten. Bijvoorbeeld door via systemen als ‘Toon’ en via het “internet of things” aan afnemers feedback op hun gebruik te geven. “Deelnemers hiervoor hebben we geworven op een plein in Leidsche Rijn. Nu willen we graag opschalen. En zijn we het systeem aan het optimaliseren. De deelnemers zijn hartstikke enthousiast.”

“En samen met Bo-Ex hebben we het energieconcept ‘comfort-as-a-service’ geïmplementeerd in zo’n 60 nul-op-de-meter-woningen in Leidsche Rijn. Bewoners betalen daar een vast bedrag per maand voor een vaste energiebundel. Daarvoor krijgen ze een woning die gemiddeld op 20 graden verwarmd wordt en 180 liter warm water per dag (voldoende om bijvoorbeeld 30 minuten te douchen). Een tegenvaller op de energienota als gevolg van een strenge winter behoort daarmee tot het verleden. Huurders ontzorgen is de basis van het ‘comfort-as-a-service’ concept. Daarnaast krijgen bewoners continu inzicht in het energieverbruik en kunnen ze direct zien hoe hun gedrag het verbruik beïnvloedt. Het concept heeft dus ook handvatten om het verbruik te verlagen als dat nodig is.“

Zelf verduurzamen

Dan nog even over jezelf. Je bent net verhuisd toch? “Ja afgelopen zomer zijn we van de Dichterswijk in Utrecht naar Bilthoven verhuisd. Een jaren ‘30-huis. We hebben het huis goed geïsoleerd, maar nog geen warmtepomp, want we kennen de nieuwe warmtevraag nog niet. Eerst ervaren hoe dit huis werkt met ons als bewoners: man, vrouw en jonge kinderen. We hebben wel alvast extra leidingen laten aanleggen.” 

Dan: “Het is wel een lang proces, een oud huis proberen te verduurzamen. Je wil heel veel maar zit ook in het hele proces van de verhuizing en met jonge kinderen. Druk met het huis gebruiksklaar maken en de veelvuldige afstemming met de aannemer. En dan ook nog mijn ambitie voor verduurzaming. Ik heb geen onbegrensde middelen, dus dan maak je keuzes en tref je alvast voorbereidingen op wat je op een later moment wilt doen, bijvoorbeeld met leidingwerk.”

Samenwerken met Energie-U

Tot slot: wat verwacht je van Energie-U? “Dat het jullie lukt om meer Utrechters energie-geïnformeerd te maken. Hoe werken dingen en welke plek heb ik als bewoner hierin? Hoe pak ik dit aan? Fijn dat er meer is dan de gemeente waar mensen naar kunnen kijken. Het is belangrijk om te werken aan de basis. Meer mensen beter geïnformeerd over de energietransitie. Dan komt het met de transitie wel goed. Kortom: ik heb veel zin om samen te werken!”